Elk jaar raken tientallen mensen ernstig gewond door ongevallen met heftrucks en reachtrucks. Die ongevallen worden lang niet altijd gemeld - niet binnen het bedrijf en niet bij de Arbeidsinspectie. Daardoor blijven gevaarlijke situaties voortbestaan. De Belgische veiligheidsadviseur Bart Vanraes pleit voor openheid en transparantie over ‘tippexongevallen’.
Op 6 mei 2005 viel de illegale Moldavische bouwvakker Basil op een bouwplaats in Antwerpen maar liefst 25 meter naar beneden. Bij zijn val brak hij zes rugwervels en werden zijn longen doorboord. De aannemer waarschuwde niet de hulpdiensten, maar wierp de zwaargewonde man in zijn bestelwagen en reed hem naar Aalst, vijftig kilometer verderop. Daar liet hij de Moldaviër achter in een doodlopende straat langs de snelweg. Basil wist alleen te overleven omdat een vrouw hem daar acht uur later toevallig vond en de politie waarschuwde.
Dit is een extreem voorbeeld van een tippexongeval. Dat is de term die de Belgische preventieadviseur Bart Vanraes gebruikt voor arbeidsongevallen die niet of niet volledig worden gemeld bij instanties zoals de Arbeidsinspectie. Het lijkt erop alsof deze ongevallen worden verborgen onder een laagje Tipp-Ex. Vanraes heeft uitgebreid onderzoek gedaan en concludeert dat tippexongevallen een groot, wereldwijd verspreid probleem vormen dat werken onveiliger maakt. Ook in het magazijn.
Waarom zijn tippexongevallen zo kwalijk?
De Arbeidsinspectie publiceert elk jaar een overzicht van het aantal arbeidsongevallen in Nederland. Uit het laatste overzicht blijkt dat in 2020 in totaal 3655 arbeidsongevallen zijn gemeld. In feite weten alle betrokkenen dat dit aantal slechts het topje van de ijsberg is omdat veel ongevallen niet worden gemeld. Daardoor blijven veel risico’s verborgen. “Enkel als we weten hoe vaak en waar arbeidsongevallen gebeuren, kunnen we risico’s correcter inschatten en aanpakken”, schrijft Vanreas in zijn rapport.
Maar wie arbeidsongevallen verzwijgt, verzwijgt ook de verhalen van de slachtoffers. Vanraes: “Het is al erg genoeg dat slachtoffers fysiek en mentaal lijden. Ze verdienen de erkenning, medische zorg en financiële steun die hen toekomt. We willen dat er naar hun verhaal wordt geluisterd. En we willen meewerken aan een mindshift en een omgeving waarin medewerkers zich veilig voelen. Medewerkers moeten vrij en kritisch hun bedenkingen bij het beleid kunnen uitspreken.”
Sommigen zien het probleem niet
Uit het onderzoek blijkt dat arbeidsongevallen binnen sommige bedrijven een blinde vlek is. Mensen weten wel dat er arbeidsongevallen plaatsvinden en dat ze niet worden gemeld, maar zien het probleem niet. Wat heeft het melden van ongevallen voor zin? Het is toch al opgelost? Moeten we de baas hiermee lastig vallen? “Wij zwijgen over onze pijn met de beste intenties”, stelt Vanreas.
Maar wat als de gekneusde pols na een paar dagen toch gebroken blijkt te zijn? Of wat als een collega een tijdje later in exact dezelfde situatie ernstig gewond raakt? “Je ontneemt je bedrijf een leermoment door een ongeval niet te melden. Je wilt je baas inderdaad niet onnodig lastig vallen, maar misschien moet en wil die juist wel op de hoogte zijn van de veiligheid.”
Anderen durven niets te zeggen
In andere bedrijven is er juist verdeeldheid. Medewerkers zien tippexongevallen en voelen zich niet goed bij het veiligheidsbeleid, maar durven openlijk geen bedenkingen te maken. Ze willen bij de groep blijven horen, spanningen vermijden en al helemaal niet de stempel van klikspaan krijgen. “Soms wordt melden subtiel ontmoedigd. Als de melder steevast de taak krijgt om de afgesproken maatregelen zelf uit te voeren, denk je dan niet twee keer na voor je opnieuw een ongeval meldt?”
Een enkele keer worden mensen voor het blok gezet. In het rapport staat een verhaal over een medewerker van een bedrijf die op locatie bij de klant ernstig gewond raakte. De klant stelde het bedrijf voor de keuze. Of het verhaal zo verdraaien dat het ongeval niet plaatsvond in zijn pand maar op de parkeerplaats. Of de waarheid vertellen, maar dan zou het bedrijf nooit meer worden ingehuurd.
Onderteken het charter
Vanraes roept op om een einde te maken aan alle tippexongevallen. Hij nodigt mensen uit om een charter te ondertekenen waarin ze verklaren transparant en eerlijk te zijn over alle arbeidsongevallen. Ook meerdere safety managers uit Nederland hebben de charter inmiddels ondertekend. Daarnaast doet hij een beroep op de overheid om maatregelen te nemen om tippex-ongevallen te voorkomen. In het rapport doet hij samen met een groot aantal medestanders daarvoor bijna veertig suggesties.
En hoe het afliep met Basil? Hij raakte in coma en belandde daarna in een depressie, maar heeft inmiddels een verblijfsvergunning en werkt nu als orthopedisch technicus. Lopen en sporten zoals voorheen lukt niet meer. Hij is deels verlamd en speelt nu rolstoelbasketbal. De aannemer kreeg voor zijn daad de maximumstraf: een boete van € 500 en een gevangenisstraf van één jaar, die hij maar deels heeft uitgezeten.
Meer weten? Kijk op www.tippexongeval.be.